Stworzyliśmy markę TAR, która projektuje i produkuje lampy. Design lamp TAR jest pod mocnym wpływem skandynawskiego designu.
Co to w ogóle jest skandynawski design?
W latach 80-tych wyjechaliśmy całą rodziną do Finlandii. Pracowałem jako designer w największej w Finlandii designerskiej firmie ED-design. Na wzór fińskiej firmy stworzyliśmy w Warszawie biuro wzornictwa NC.ART i projektowaliśmy polskie produkty przemysłowe wszędzie tam, gdzie to było możliwe. AMICA budowała nową fabrykę lodówek i pralek, a my robiliśmy design ich nowych wyrobów. Projektowaliśmy pociągi i tramwaje, sprzęt elektroniczny i wyposażenie wnętrz. Zdobywaliśmy nagrody i wyróżnienia za nasze projekty i realizacje. W ten sposób zbudowaliśmy olbrzymie doświadczenie, które znajduje zastosowanie w naszych obecnych projektach.
Mieszkam w obu krajach i przyglądam się temu, co dzieje się w Polsce i jak wygląda Finlandia. Porównuję historię, tradycję i mentalność obu krajów.
Skandynawski design to styl projektowania wnętrz, który wywodzi się z krajów północnej Europy, takich jak Szwecja, Norwegia, Dania i Finlandia. Jego kluczowe cechy to funkcjonalność, minimalizm oraz prostota formy. Dominują tu jasne, stonowane barwy – biel, szarości i beże, które optycznie powiększają przestrzeń i odbijają światło, szczególnie cenne w regionach o krótkich, ciemnych zimach. Skandynawski design czerpie inspiracje z natury, dlatego często wykorzystuje się w nim naturalne materiały, takie jak drewno, len czy wełna. Wnętrza w tym stylu są pozbawione zbędnych dekoracji, a każdy element ma swoje praktyczne zastosowanie. Skandynawski design stawia również na komfort i przytulność, wprowadzając takie elementy jak miękkie tekstylia czy ciepłe oświetlenie, które tworzą atmosferę hygge – duńskiego poczucia przyjemności i bezpieczeństwa.
Czy Finlandia jest w skandynawska?
Wszystkie narody północy oddzielnie tworzą swoją specyfikę. Jednocześnie żadne z tych społeczeństw nie uznaje, że jest takie samo jak inne, i że tworzą identyczną kulturę. Duńczycy chlubią się nobliwą, królewską historią i z góry patrzą na innych Skandynawów. Podobne poczucie mają Szwedzi. Każdy kraj ma inną historię, tradycję i kulturę materialną. Design duński, szwedzki, norweski i ten tworzony w Islandii — każdy można definiować inaczej.
Finlandia jest uznaną częścią Skandynawii. Żyją w tym samym klimacie, byli częścią Królestwa Szwecji i podlegali tym samym prawom oraz tworzyli wspólnie wartości, które łączą Skandynawów. Urzędowym językiem w tym kraju jest fiński i szwedzki.
Jakie są wartości Skandynawskie? U podstaw tych wartości była tradycja Vikingów. W VIII wieku Skandynawowie ruszyli na podbój Anglii, Irlandii i Francji. Ubogie ziemie własne pchały ich w podróże morskie i podbój. Na lekkich łodziach o prostej konstrukcji udało się pływać po morzach w najcięższych warunkach w najgorszą nawet pogodę. Mężczyźni byli na wyprawach a kobiety pilnowały tego co było w kraju. W podróżach morskich tworzyła się specyficzna równość, uczciwość i solidarność. Najważniejsza była odwaga i hart oraz siła przetrwania. Prowadziła ich strategiczna myśl, gdzie atakować. Przede wszystkim jako żeglarze mieli niezwykłe umiejętności nawigacji. Ci mistrzowie skutecznego działania zbudowali specjalną grupową spójność i charakterystyczną kulturę materialną. Narzędzia i sprzęty musiały być funkcjonalne, proste i niezawodne a przede wszystkim trwałe. Społeczeństwa nordyckie tworzone były na wojskowych tradycjach, ale też na świadomości i potrzebie rozwoju państwa. Emerytowani żołnierze skandynawscy byli wiejskimi nauczycielami. Organizacja kraju była oparta na myśli tworzenia jedności nie siłą, ale jasnymi zasadami. Tradycją była autonomiczność oddalonych od stolicy regionów, które same tworzyły lokalne prawa. Dominująca religia protestancka nakazywała skromność, uczciwość i prostotę. Wojskowa dyscyplina i kryterium skuteczności oraz powszechna, ciężka uprawa roli – to wszystko ukształtowało demokratyczne społeczeństwa Skandynawii. U tych ludzi nie było pańszczyzny, a w relacjach społecznych nie było hierarchizacji i poczucia wyższości. Wszyscy mają świadomość jednakowego pochodzenia.
Skąd wzięły się cechy skandynawskiego designu?
Krajobraz Skandynawii jest specjalny. Ostre kontrasty kolorów: ciemnoniebieskie niebo, zmieniająca się barwa morza, granitowe skały i granitowe góry z fiordami. Przezroczyste, czyste powietrze. Jest jeszcze sauna – możliwość umycia się i relaksu.
Światło na Północy to oddzielny rozdział. W lecie jaskrawe słońce i czyste powietrze bez upalnego zamglenia podkreślają kontrasty krajobrazu. Zimą po późnym wschodzie krótki dzień i szybko zapadający zmierzch. I jeszcze specjalność północy – tajemnicza zorza polarna rozświetlająca nocne niebo kolorami. Noc to czas iluminacji świetlnej i warunki do rozwoju specjalnego skandynawskiego oświetlenia. W lampach kryje się wszystko, co można opowiedzieć o designie Skandynawii. 6 grudnia obchodzony jest w Finlandii dzień niepodległości i tego dnia wieczorem w każdym fińskim oknie zapalają się świece. Wielka narodowa iluminacja.
Te palące się światła w oknach to tradycja zimowa całej Północy. Światła palą się wzdłuż ścieżek idących do domów, w parkach, w centrach handlowych wszystko niby tak jak w całej Europie. A jednak skandynawskie oświetlenie ma specjalną cechę. To światło ma klarowną, użytkową funkcję. Celem jest rozjaśnienie i zneutralizowanie zimowego mroku. Ulice w centrum, sklepy i restauracje dają poczucie, że zimowa noc nie ma znaczenia. W oknach nie ma zasłon, a wnętrza za oknami podświetlają dobrane z rozmysłem oprawy. Są wiszące lampy nad stołami do jedzenia, inne oprawy świecąc pośrednio, oświetlają ściany, dając tło życiu we wnętrzach. Punktowo palą się lampy umieszczone na sufitach, a stoły do pracy mają funkcjonalne doświetlenie. Nie ma tu koncepcji, że jedna centralna żarówka może zastąpić słońce. Potrzebne są różnorodne odmiany opraw oświetleniowych. Sufitowe, kinkiety na ścianach, stojące na podłodze, oświetlające ściany jako tło, doświetlające ważne fragmenty wnętrza – to różne odmiany lamp i pole dla projektantów wnętrz. Ważna jest scenografia wnętrza, estetyczne i funkcjonalne opanowanie mroku. Iluminacja zewnętrzna nie ma na celu zalania przestrzeni i budynków nadmierną iluminacją. Światło ma funkcję bezpiecznego i ekonomicznego rozświetlenia przestrzeni życia. Takie są założenia designu oświetlenia w krajach północy.
Kierowany podobnymi zasadami design skandynawski ma wybitne osiągnięcia, niezależnie w jakim kraju powstaje.
Dania. Sławna lampa Paula Henningsena ma skromny, ale odkrywczy wdzięk. Pierścienie odbłyśników ustawione jeden, nad drugim zasłaniają żarówkę i jednocześnie podświetlają się nawzajem. Ta lampa to rzeźba świetlna, która stała się światowym standardem.
Inny Duńczyk Verner Panton to uczeń i kolega Paula Henningsena. Projektował meble, oświetlenie, wnętrza i lampy. Sławne było jego krzesło stożek. Wszystko, co tworzył było kolorowe i opierało się na pomysłach designerskich. W 1959 roku zaprojektował niewielką, prostą w formie kulistą lampę wiszącą TOPAN. W latach 60-tych TOPAN stała się wzorem dla nieskończonej liczby stalowych, kolorowych lamp włoskich różnych wielkości.
W wiszącej lampie Panto zaprojektowanej w 1977 w przezroczystej szklanej kuli umieścił Verner Panton kilka polerowanych wewnętrznych odbłyśników stalowych. Przezroczysta szklana kula wypełniają odbicia od powierzchni stali i szkła. Sławną lampę FlowerPot zapoczątkował Verner Panton w 1968 roku serię różnorodnych odmian tej lampy. Powstały oprawy wiszące, stojące na stole i kinkiety w nieskończonych odmianach kolorystycznych. Cała seria jest wciąż produkowana. Stałe kontynuowanie produkcji atrakcyjnych i sprawdzonych na rynku wyrobów jest ważną cechą designu skandynawskiego. Ponieważ wyprodukowano przedmiot z uwagą, dbając o design, funkcjonalność i estetykę to warto mieć możliwość długiej produkcji. Uszkodzony znany na rynku wzór można dokupić nawet po wielu latach.
Sławne i wciąż popularne są lampy zaprojektowane przez fińskiego architekta i projektanta wzornictwa Alvara Aalto. W firmie założonej przez Aalto w 1935 roku produkowano meble i lampy. Minimalistyczne i innowacyjne formy są przykładem designu fińskiego, ale również zaliczone są do najbardziej uznanych wzorów skandynawskiego wzornictwa. Lampy Alvara Aalto jako przedmioty ikoniczne są w każdym szanującym się domu fińskim. Meble i lampy Aalto są na wyposażeniu instytucji, które reprezentują Finlandię za granicą.
Najważniejszą cechą lamp skandynawskich jest ich funkcjonalność i skromne formy. Dedykowane do pracy biurowej do szkół i przestrzeni publicznej zawsze są uczciwie i fachowo zaprojektowane. Do każdego typu wnętrza zostaną wybrane takie oprawy, które są godne zaufania i mają designerską wartość. Nie wzbudza zainteresowania kiczowato zdobione czy zbyt dekoracyjne oprawy o niepotrzebnie udziwnionych kształtach. Działa tradycja skutecznego, funkcjonalnego i ergonomicznego wzornictwa. Chociaż słońce ma tak duże znaczenie, to jednak oświetlenie wnętrz nie ma na celu zastąpienia słońca. Zasada jest jedna — skuteczna i prostolinijna estetyka. Norweska firma Glamox produkuje uniwersalne oświetlenie nowej generacji. Firma stworzyła filozofię oświetlenia nazwaną Human Centric Lighting. Oprawy stosują wysokiej klasy ledowe światło, które jest specjalnie sterowane. Ważna jest barwa i natężenie światła. Za dnia zimniejszy kolor daje nastrój skupienia do pracy, a po zmierzchu ciepły kolor daje nastrój odpoczynku. Oczywiście możliwa jest regulacja intensywności świecenia.
W skandynawskiej kulturze design oświetlenia nie jest jako dyscyplina solistą czy sztuką samą dla siebie, ale służy wygodnemu, bezpiecznemu i estetycznemu życiu.
Jak zastosować skandynawski design w aranżacji swojego mieszkania?
Urządzasz mieszkanie? Myślisz, jak oświetlić swój dom? Po pierwsze nie rób tego przy pomocy szokująco ozdobnych lamp i nie szukaj przedmiotów, które każde z osobna będą mogły spodobać się gościom. Wybierz drogę rzeczowego, funkcjonalnego oświetlenia, Włącznikiem przy wejściu do mieszkania zapal światło, które stworzy podstawową scenografię wnętrza. Światło rzucone skierowane na ścianę rozświetli ją, więc wybierz podłogową nastawną lampę, która da tło. Mieszkanie zacznie żyć. Teraz droga do łazienki. Następna zapalona oprawa powinna rozświetlić tę drogę. Potem kuchnia. Tu powinno być równomiernie dobrze oświetlone miejsce pracy. Nad stołem jadalnym będą lampy wiszące, które podświetlą jedzenie. Te lampy nie będą raziły i nie zasłonią osoby po drugiej stronie stołu, osoby, z którą rozmawiasz. Obrazy na ścianach i różne elementy wnętrza zaczną żyć w odpowiednim miejscowym oświetleniu. Stół pracy musi mieć lampę do każdego rodzaju pracy. Powinna być regulowana, oszczędna i ze źródłem światła o odpowiednim kolorze. Przy sofie może stać lampa podłogowa świecąca w dół, aby umożliwić czytanie w komforcie. Oświetlenie różnymi lampami nada wnętrzu specjalny, indywidualny charakter i da najlepszy efekt użytkowy.
Pomyśl planując rozświetlenie twojego mieszkania o tym jak to robią narody północy i skorzystaj z ich tradycyjnego myślenia.
